Voor wie willen we zorgen? 

Deze boekbespreking verscheen in Permacultuur Magazine nummer 28 en werd geschreven door Sandra Roobaert ( Villa VanZelf).

In Voor wie willen we zorgen? reiken auteurs Dirk Holemans, Philsan Osman en Marie-Monique Franssen het ecofeminisme als denkkader aan om met een ethisch geïnspireerde blik naar zorg te kijken. Het ecofeminisme wijst op het problematische karakter van het binaire denken in termen van superieur en inferieur waarvan de moderne wereld doordrongen is. Dit soort denken levert een mentaliteit van meester en slaaf op: de man staat boven de vrouw, de witte mens boven de gekleurde, de mens boven alle andere levensvormen. Via mechanismen van uitsluiting, polarisatie en assimilatie is een diep ingeworteld wereldbeeld ontstaan waarnaar zowel de overheersende als de onderdrukte groepen zich zijn gaan gedragen. Het resultaat is een samenleving van roofkapitalisme die de auteurs onomwonden als zorgvijandig bestempelen: gericht op concurrentie, vermarkting en uitbuiting. Doordat de mens de rol van dominator heeft aangenomen en de eigen identiteit buiten de natuur plaatst, is hij niet meer in staat zijn afhankelijkheid van ecologische processen te onderkennen.

Intersectioneel denken als sleutel

Een belangrijk begrip binnen het ecofeminisme is ook ‘intersectionaliteit’. Problematieken als genderongelijkheid, de klimaatcrisis, racisme en andere vormen van sociale ongelijkheid zijn met elkaar verweven en delen dezelfde wortels. Ze kunnen dus ook niet los van elkaar worden aangepakt. Overlappende identiteiten – sekse, klasse, huidskleur, geaardheid … – bieden waardevolle invalshoeken en intersectioneel werken maakt daarvoor ruimte.  

Terug naar de oikonomia

Om uit de huidige zorgimpasse te raken hebben we een paradigmawissel nodig, een terugkeer naar de oorsprong van het woord economie, de oikonomia. Oikonomia is de kunst van het op orde houden van het huis, het in balans leven met het systeem Aarde en het voldoen aan menselijke behoeften. In zo’n samenleving krijgt zorg een centrale plaats. De nadruk komt te liggen op verbondenheid en op collectieve verantwoordelijkheid voor het welzijn van alle levensvormen. 

Nood aan een ‘zorgdemocratie’

Binnen het huidige systeem komen zorginitiatieven nog te vaak neer op symptoombestrijding, waarbij de neoliberale structuren in essentie ongemoeid worden gelaten. Ook in de zorg primeren waarden van vermarkting en consumentisme. Een onevenredige zorglast komt bovendien terecht op bepaalde groepen van de bevolking. 

De auteurs zien zorg als een politiek concept, dat idealerwijze onderwerp is van een participatief, democratisch debat. Dat impliceert dat alle rollen in de samenleving openstaan voor discussie. De historische rol van vrouwen in zorg hoeft niet ontkend te worden, maar er mag ook niet automatisch van uitgegaan worden dat zorg sowieso meer vrouwelijk dan mannelijk is. De centrale vraag in een zogenaamde zorgdemocratie komt erop neer hoe we het werk en de verantwoordelijkheid voor zorg binnen de samenleving kunnen verdelen op een faire, rechtvaardige manier. 

Over het muurtje kijken

Behalve het ecofeminisme passeren een hele reeks visies de revue die een rol kunnen spelen bij een omslag: van de donuteconomie van Kate Raworth en de ethische principes van de permacultuur tot het verbindende werk van Joanna Macy en de economie van het genoeg van denkers als Jason Hickel. De auteurs kijken ook over het muurtje van de westerse cultuur. Ze verwijzen naar het waardensysteem dat veel First Nations hanteren, bij wie de verantwoordelijkheid om te voorzien in basisbehoeften bij de hele gemeenschap berust. De vaardigheden om dat te doen en tegelijk in evenwicht met het land te leven worden van generatie op generatie doorgegeven en er moet rekening worden gehouden met de impact van het handelen op de komende zeven generaties. 

Voor wie willen we zorgen is erg compact geschreven en reikt diverse invalshoeken op het behandelde thema aan. Het laat zich lezen en herlezen als een zakboekje dat bij discussies over zorg op allerlei niveaus tot alternatieve, meer ethisch geïnspireerde oplossingen kan aanzetten.