Op grond van samenwerking

Deze boekbespreking verscheen in Permacultuur Magazine nummer 14 en werd geschreven door Karin Hanus.

Al meer dan 200 jaar wordt grond geprivatiseerd, verkaveld en vermarkt. Het boek bevat praktijkvoorbeelden van gezamenlijk optreden wanneer de overheid én de markt tekortschieten. De initiatieven verzachten de effecten van de vermarkting, maar tegelijk botsen ze op het wettelijk verankerde recht op eigendom, of op nieuwe privatisering. Bij gedeeld eigenaarschap of gebruiksrecht beland je bij de common: culturele en natuurlijke hulpbronnen die gezamenlijk gebruikt en beheerd worden door burgers. In het Nederlands kenden we hier vroeger de woorden ‘meent’ of ‘marke’ voor. Tegenwoordig wordt ook wel het begrip ‘gemeengoed’ gebruikt. In het boek wordt echter telkens het Engelse ‘commons’ gebruikt, waarschijnlijk omdat er nog geen breed gedragen Nederlandstalig alternatief voor bestaat. Dit boek richt zich onder andere tot een brede groep van praktijkmensen die op zoek zijn naar nieuwe, meer solidaire vormen van grondbeheer. Maar het is ruimer dan dat.

Zelforganisatie

De laatste twee decennia organiseren burgers zichzelf meer en meer in samenwerkingsverbanden die los staan van overheid en markt: plukboerderijen, energiecoöperaties, repaircafés, autodeelinitiatieven en samenhuisprojecten. Er zijn veel initiatieven die door zelforganisatie sociale ruimten creëren en in maatschappelijke behoeften voorzien op een niet-marktgerichte manier.

Diversiteit aan thema’s

Na een algemene inleiding worden verschillende thema’s die verbonden zijn met commons besproken:

1. Huisvesting. Dit is een zoektocht naar betaalbaar duurzaam wonen met als voorbeeld de wooncoöperatie. Het gaat ook over land dat niet te koop is, omdat het gemeenschapsgrond is, waar het beheer wordt toevertrouwd aan een andere partner dan de eigenaar. Helaas is op juridisch vlak nog niet alles geregeld.
2. Trage wegen. Bij trage wegen gaat het over verplaatsingsruimte, over recreatie en sport, over groen en natuur in de buurt, over veiligheid. Vooral de ecologische waarde van onverharde wegen, wegbermen en boswegen valt daarbij op. Trage wegen zijn actueel én behoren tot de gemeenschap.
3. Voedsel. Er is een ommekeer bezig naar voedsel dat niet meer uit supermarkten komt, maar wordt gekweekt in de gemeenschap. Een bijzondere uitdaging is de voedselproductie voor steden. In het boek wordt agro-ecologische stedenbouw beschreven als een mogelijk commoning-model, naast CSA’s, pluktuinen en dergelijke.
4. Commons als bestuursmodel. De diversiteit aan initiatieven en onderwerpen maakt het onmogelijk alles binnen één rechtsfiguur te kaderen. Het recht zal mee moeten evolueren met de samenleving, inclusief de ontwikkeling van nieuwe processen en structuren in steden en internationale stedelijke netwerken.

Naslagwerk

Het boek is geen geschikte bedlectuur en leest niet vlot, maar het bevat wel veel van wat je wil weten over gemeenschappelijk beheerde gronden. De vaak beschrijvende teksten worden geïllustreerd met talrijke voorbeelden. Het boek geeft reële voorbeelden en juridische vraagstukken, maar ook meer theoretische en maatschappijkritische bedenkingen. Mensen die momenteel in een burgerinitiatief meedraaien, vinden hier veel herkennings- én erkenningspunten.

De auteurs hopen ten slotte dat de commons in onze contreien de volgende decennia verder versterkt worden, zodat de sociaal-ecologische transitie zich verderzet.

Dit boek kan daar zijn steentje toe bijdragen.