De Eenzame Eeuw

Ondertitel: Het herstellen van menselijk contact in een wereld die steeds verder ontrafelt
Auteur: Website Noreena Hertz
Oorspronkelijke titel: The lonely century
Uitgeverij: Uitgeverij Spectrum, 2020
ISBN: 9789000368778
Aantal pagina's: 400
Verkrijgbaar via: groeneboekenshop.nl

Deze boekbespreking verscheen in Permacultuur Magazine nummer 25 en werd geschreven door Karin Hanus.

In De Eenzame Eeuw beschrijft Noreena Hertz het isolement waarin veel mensen verzeild raakten door de lockdown van het coronavirus. Velen waren meer bevreesd voor eenzaamheid dan voor besmetting. Maar is er niet meer aan de hand? Waarom werden mensen eenzaam in de 21e eeuw en hoe kunnen we dit omkeren? 

Een ruime definitie

Traditioneel is eenzaamheid een gebrek aan liefde, gezelschap of intimiteit van partner, familie, vrienden, buren. Maar het is ook ons niet ondersteund en niet gewaardeerd voelen door medeburgers, werkgevers, gemeenschap en overheid. Eenzaamheid is een interne toestand, maar is ook existentieel – in persoonlijk, maatschappelijk, economisch en politiek opzicht. Deze vorm van eenzaamheid is het gevolg van de globalisering, verstedelijking, groeiende ongelijkheid en ontwrichting vanwege nieuwe technologie, waardoor onder andere communicatieve vaardigheden afkalven.

De oorzaken zijn divers en complex

De veranderende aard van onze relaties en hoe de overheid ons behandelt, de manier waarop steden en kantoren worden gebouwd, dragen er allemaal aan bij. De eenzaamheidscrisis is een crisis in geestelijke en lichamelijke gezondheid en net zo schadelijk als alcoholisme. Maar het is ook een politieke crisis, want ze wakkert extremisme aan: eenzaamheid en rechtspopulisme gaan hand in hand.

Het echte fundament moeten we, volgens Hertz, zoeken in de jaren tachtig, toen een brute vorm van kapitalisme ontstond: het neoliberalisme met een allesoverheersende druk op vrijheid. Deze ideologie hecht waarde aan een meedogenloos competitieve mentaliteit en eigenbelang.   

Holistische oplossingen waarmaken

Hertz staat met haar oplossingen tegenover de partijgebonden benaderingen. Conservatieven zien het uiteenvallen van het traditionele gezin en het afnemende kerkbezoek als oorzaken en leggen oplossingen voor de eenzaamheidscrisis bij het individu. Ter linkerzijde legt men de verantwoordelijkheid bij de gemeenschap en volstaat het om de sociale problemen op te lossen. Maar beide uitersten geven noch een volledig beeld, noch bieden ze een effectieve oplossing door de verwevenheid van de oorzaken.

Eenzaamheid is geen gemoedstoestand die op zichzelf staat, maar staat in verbinding met problemen op allerlei andere vlakken. Als we dus de eenzaamheidscrisis willen tegenhouden, zijn economische, politieke en maatschappelijke veranderingen in het systeem nodig, terwijl we tegelijkertijd onze persoonlijke verantwoordelijkheid erkennen.

We moeten een nieuwe vorm van politiek omarmen, een vorm met zorg en mededogen als kern. Dit betekent meer middelen voor welzijn, sociale zekerheid, onderwijs en gezondheidszorg. De programma’s voor openbare projecten zouden zich niet mogen beperken tot inzet van mensen in de wegenbouw of het fruitplukken, in investeringen in wind- en zonne-energie. Overheden moeten nieuwe banen creëren die specifiek gericht zijn op het herstellen van de cohesie binnen de gemeenschap, zoals het bouwen van bibliotheken, jeugdclubs of gemeenschapscentra. 

Hertz benadrukt dat het nu het moment is om het kapitalisme, dat in de afgelopen vier decennia heeft gedomineerd, te herdefiniëren in een meer coöperatieve vorm die niet alleen economische maar ook maatschappelijke resultaten oplevert. Dit betekent ook contact leggen met mensen die anders zijn dan wij, mensen met een andere sociaaleconomische achtergrond en etniciteit.

Multinationals moeten steviger aan banden gelegd worden via een strengere en meer dwingende wetgeving. Maar we moeten nog ambitieuzer zijn: milieubescherming, het bieden van fatsoenlijk onderwijs, het verhogen van de levensverwachting, het verbeteren van vertrouwen in medeburgers en in de overheid, en een algemeen gevoel van verbondenheid zijn objectieven. Blijft de vraag hoe we dit concreet gaan maken, want sommige kringen pleiten ook al vier decennia voor deze oplossingen. Zullen de lessen die we geleerd hebben tijdens de coronacrisis voldoende zijn om waarachtig aan de slag te gaan?