Een eeuwenoud symbool
Dit artikel werd geschreven door Lucrèce Roegiers en verscheen in nummer 18 op pagina's 10 en 11.Bestel dit nummer in onze winkel
Slangen en draken zijn in vele culturen, verspreid over de wereld, terug te vinden in mythen en afbeeldingen. Ze werden aanvankelijk vereerd, maar met de komst van het patriarchaat en de toenemende aandacht voor de rede werden ze in een slecht daglicht geplaatst en verstoten.
De slang als boosdoener
In Genesis (6de-5de eeuw voor Christus) staat het verhaal van de zondeval in het Aards Paradijs. Volgens dit oud-testamentische verhaal stond midden in het paradijs de boom van kennis van goed en kwaad. Daarvan mochten Adam en Eva niet eten. Een slang in de boom verleidde Eva met een appel en Adam volgde. Een toornige god bestrafte het luisteren naar de slang met verdrijving uit het Paradijs. De mensen werden gedoemd tot een sterfelijk bestaan met zware arbeid en pijn.
Dit is geen alleenstaand verhaal.
In de Europese culturen vinden we variaties op hetzelfde thema terug. De gebieden rond de Middellandse Zee kenden een vreedzame cultuur met een moedercultus. Daaraan kwam een einde met de inval van de Indo-Europese volkeren zoals de Doriërs. Die brachten met hun patriarchale cultuur mannelijke goden mee die de boventoon wilden voeren en de oorspronkelijke moeder- of aardegodinnen ondergeschikt maakten. Dit is duidelijk in de verhalen van de Griekse godenwereld waarin de plaatselijke moedergodinnen voorgesteld worden als echtgenotes, dochters of liefjes van de mannelijke goden waardoor ze ineens in een ondergeschikte positie belandden. De Trojaanse oorlog speelde zich in deze periode af.
Zoals veelal gebeurde, werd wat in een vorige periode vereerd werd daarna voorgesteld als het kwaad: de slang, die vereerd werd als Aardegodin.
De slang overwonnen
De slangen zijn meestal geen echte slangen, ze worden vaak voorgesteld met een dubbele kop of vleugels, spuwen vuur of lijken op draken.
Enkele getuigen van het ondergeschikt maken van de vrouwelijke cultus in Griekenland zijn het doden van Typhon en van Python.
In Griekenland werd Typhon vereerd, een van de kinderen van de aardegodin Gaia. Typhon was een gekronkelde slang met armen die van het oosten tot het westen reikten en eindigden in ontelbare slangenkoppen. Zijn kop reikte tot de sterren, vuur flitste uit zijn ogen. Zeus, de mannelijke oppergod, versloeg het slangenmonster.
Iets gelijkaardigs gebeurde in Delphi. Een grot werd er bewoond door Python, een draak die vereerd werd als aardegodin. Apollo, god van het verstand, doodde Python en sindsdien werd Apollo vereerd in Delphi.
De slang als symbool van levenskracht …
De slang, de gevleugelde slang of de draak zien we als mythisch symbool in zowat alle culturen. We vinden de slang onder andere terug in Egypte en het gehele Middellandse Zeegebied, India, Midden-Amerika, als symbool van wijsheid en de scheppende kracht van de natuur.
De ouroboros is een slang die in zijn eigen staart bijt en symbool staat voor vruchtbaarheid, het leven dat zich steeds hernieuwt, schepping zonder einde.
In Australië werd in oude tijden de regenboogslang vereerd. We vinden die ook terug in het permacultuursymbool: het ei, eveneens een symbool van vruchtbaarheid, wordt gevormd door de regenboogslang.
… of van goddelijke kennis die levenbevorderend is
Stammen in het Peruviaanse Amazonewoud zeggen hun ongelooflijke kennis van geneeskrachtige kruiden en de geneeskunde te halen van de goden zelf. Contact met die goden verkrijgen ze via hallucinaties door middel van ritueel gebruik van ayahuasca onder leiding van een ayahuasquero. In die hallucinaties komen vooral dubbele en kronkelende slangen in helle kleuren voor die hen informatie bezorgen. Ook ladders en gedraaide touwen zijn vaak aanwezig. De antropoloog Jeremy Narby heeft hier uitgebreid onderzoek naar gedaan en ziet duidelijke gelijkenissen tussen enerzijds de voorstellingen in de beelden van de hallucinaties, afbeeldingen uit de Egyptische, Griekse, Romeinse en Australische wereld van de slangen en anderzijds het DNA als dubbele helix.
Ook in de Oudheid is er verband tussen slangen en berichten van de goden. De Grieks-Romeinse wereld kende de voorstelling van Hermes/Mercurius als boodschapper van de goden. Hij werd voorgesteld met vleugels aan zijn voeten en zijn hoofd en hij draagt de caduceus, een paal of gestileerde boom waarrond een of twee slangen kronkelen. Hiermee brengt hij de boodschappen van de goden pijlsnel naar de mensen.
De slang in ere hersteld?
Verhalen over slangen en draken zijn onuitputtelijk en ze zijn overal aanwezig. Vaak is de betekenis niet erg duidelijk, vooral waar het gaat om afbeeldingen uit lang vervlogen tijden. Dat de slang reeds eeuwenlang mensen fascineert en een belangrijke rol heeft gespeeld in de vroege geschiedenis is wel duidelijk. Zullen we in de toekomst met meer aandacht en respect voor de Aarde en haar dieren ook de slang weer in een positief daglicht gaan zien?