Zonering en distels in ‘ons bos’

In ons Voedselbos-park legden we vijf gebieden, of – in permacultuurterminologie -, ‘zones’
aan. De meest mensgerichte zone is zone 0, de ontmoetingsplaats. Daar staan
gemeenschapstafels, een winterkeet en een kookplaats. Daar direct omheen ligt zone 1 met de
natuurspeelplaats, een grote kruidenspiraal en de entree naar de ontmoetingsplaats. Die
plekken vragen het meest onderhoud en zijn vooral mens-gericht. Het zijn heerlijke plekken
om te verblijven en elkaar te ontmoeten.
Verderop is het park niet zuiver op de mens gericht. Het blijft begaanbaar maar je moet er iets
meer moeite voor doen. Zone 2 en zone 3 zijn wilder en avontuurlijker. We maaien het gras
minder vaak en er lopen olifantenpaden die we af en toe verleggen als het nodig is voor een
groeiende struik of boom.
Deze plekken vragen wat bescheidenheid van de mens. Dat is soms wennen, als mens zijn we
gewend veel ruimtes te domineren. Maar hier delen we het voedselbos met bomen en
plantgemeenschappen, met dieren en insecten. Onze zone 4 is ons eigenlijke ‘bos’ waar we op
termijn uit kunnen oogsten. Verder kun je er ook fijn doorheen wandelen hoewel alle bomen
en struiken nu nog jong en klein zijn.
In onze ‘wilde’ zone 5, maken we niet eens paden, want we blijven er zoveel mogelijk weg.
We hebben er elzen aangeplant als extra buffer naar het nabijgelegen aardappelveld en ook
tegen het geluid van de provinciale weg. De natuur mag zich daar verder ontwikkelen, en wij
kijken wat er gebeurt. We bewegen er zoveel mogelijk met de natuur mee, zolang er geen
gevaar of overlast ontstaat.

Vooral de distels vallen op

Omdat alle natuur uiteindelijk bos wil worden, zal de omgeving langzaam veranderen. We
moeten een paar jaar wachten tot de distels en grassen hun werk gedaan hebben. Zelfs in
anderhalf jaar tijd zien we dat bosaardbeitjes en hondsdraf zich al beginnen te ontwikkelen tot
bodembedekkers. Voorlopig staan de distels nog op de eerste rij!.

En niets ligt zo gevoelig als de distel, letterlijk en figuurlijk. Het grote voordeel van distels is
de onbegaanbaarheid. Dat voordeel is er niet voor ons, maar wel voor het ontluikende bos
waar ze deel van uit maken en hard aan meewerken. We houden de distels goed in de gaten.
Ze staan niet overal, want een deel van onze grond is al bedekt met andere planten of gras.
Maar in het deel waar we de grond hebben geënt met bosgrond staan ze graag. Distels houden
nu eenmaal van omgewoelde grond. Daarom hebben ze ook zo’n slechte naam in de
landbouw, waar alle grond constant in pioniersfase wordt gehouden. En in siertuinen waar
regelmatig geschoffeld wordt blijven de distels komen. Gelukkig zijn onze buren wat verder
weg en hebben we een grote buffer.

Hoe werkt een distel?

De distel krijgt een grote wolkenpluis, maar deze werkt anders dan bij de paardenbloem,
waar elk pluisje een zaadje bevat. Bij distels zijn de meeste pluisjes losse flodders, slechts een
deel van het pluis bevat zaden. En uit onderzoek weet men dat ze eigenlijk nooit verder dan
50 meter van de moederplant terecht komen. Pas als de omstandigheden ideaal zijn, kiemen
ze. Na verloop van tijd hebben ze niets meer in het zich ontwikkelende bos te zoeken en
zullen ze vanzelf weg blijven. Totdat er weer grond wordt omgewoeld. Zo merken we nu al
dat er op de plek waar veel aardbeienplanten staan (een echte bosplant) er veel minder distels
zijn opgekomen. Dat experiment zijn we aan het uitbreiden door extra aardbeien aan te
planten.

Distels maaien is distels zaaien, distels trekken is distels stekken, distels steken is distels
kweken. Distels laten staan en de distels zullen gaan…

Vrijwilligster Nancy en ik besluiten een ochtend te wandelen door het “donkere bos”. Met
onze flora’s in de hand ontdekken we de ene na de andere soort. Deze stekelige planten uit de
composietenfamilie blijken vooral de kruldistel, en een heleboel soorten die eigenlijk niet tot
de carduus of het distelgeslacht horen, maar wel stekelig zijn. Dat komt in hun namen terug:
soorten uit de melkdistels (sonchus geslacht) en vederdistels (cirsium geslacht) zijn ruim
vertegenwoordigd. Allemaal met dezelfde boodschap: “Niet voor jullie, weg blijven hier. We
zijn aan het werk”

Met de ogen gesloten worden we een universum vol gezoem en geritsel gewaar. Insecten,
vogels en kleine dieren vinden het hier heerlijk. De bloemen bieden nectar, de planten
beschutting. De bomen lijken onaangedaan en de struiken hebben zich verstopt waardoor de
bessen alleen voor ingewijden vindbaar zijn, en superrijp, groot en zoet. Maar moeilijk
oogstbaar nu. De komende jaren zullen de bessenstruiken in de luwte groeien om dan plots
zichtbaar te worden. De distels houden het dan voor gezien en blijven weg. Wij kunnen ons
nauwelijks een voorstelling maken van wat er onder de grond gaande is, zoals de stevige
penwortels die mineralen uit grote diepten naar boven halen en minitieuze haarwortels die
ruimte maken voor nog meer leven. Hier gebeurt van alles!

Nancy en ik zijn allebei lacherig over onze distel-excursie, maar het is waardevol. Door
anders naar je omgeving te kijken, begint alles te schuiven. Zelfs een distelbos. Of misschien
juist wel een distelbos?

Tekst: Chantal van Genderen met dank aan de inspirerende plantenvrouw Nancy Popp.